‘Nieuwe’ zuivel

Een liter melk koop je tegenwoordig al voor 0,89 euro. Dat is de helft van de prijs van een fles cola. Hoe is dat mogelijk? Deze vraag stond centraal in een aflevering van ‘De Prijsknaller’. De afgelopen decennia is de Nederlandse melkveehouderij steeds efficiënter geworden, mede gedreven door schaalvergroting, modernisering en investeringen in technieken zoals melkrobots.

De melkprijs is de laatste 20 jaar nauwelijks gestegen. Terwijl alles duurder wordt. Nu prijzen nog meer zullen oplopen en de wens (noodzaak) voor verduurzaming groter wordt, zal verandering niet lang meer op zich laten wachten. Daarvoor heeft de melkveehouder meer ruimte nodig en moet het systeem mee veranderen. Denk aan eisen van retail, consumentenwensen en wet- en regelgeving. Kortom, hoe komen we tot een eerlijke en inclusieve prijs én halen we de doelstellingen voor emissiereductie, bescherming van de natuur en zorgen we voor blije koeien? 

Een grote opgave 

De opgave in zuivelland is groot. De natuur en biodiversiteit zijn in razend tempo achteruitgegaan; terwijl wettelijk is vastgelegd dat de natuur in Natura 2000-gebieden niet mag verslechteren. Het zal niet lang meer duren tot Nederland weer op ‘stikstof’-slot gaat. De reductiedoelstellingen voor klimaat zijn stevig: 55% CO2-reductie in 2030. Ook zien we steeds meer aandacht voor dierenwelzijn in de melkveehouderij zoals in de campagne van Dier&Recht, tijdens de Week zonder Vlees én Zuivel en het televisieoptreden van Rutger Bregman over ‘zuivel is ernstig dierenleed’.  

De boosdoener 

Steeds fellere uitingen vanuit maatschappelijk Nederland (media en ngo’s) maken het niet makkelijk om uiteenlopende partijen samen te brengen. Melkveehouders worden al snel als schuldige aangewezen. Twee uur lang zaten we aan tafel bij een melkveehouder in Hezingen (Twente). “Zodra ik de krant opensla word ik daar moedeloos van, wij zijn altijd de boosdoener.” Vanuit de keuken kijk je uit op het prachtige Springendal, een Natura 2000-gebied. Met de huidige wetgeving is het erg lastig om op die plek te blijven boeren. “Maar we onderhouden juist ook een stukje van de natuur hier, daar dragen we zorg voor, al decennia, wie gaat dat anders doen? Boeren doe je altijd mét de omgeving.”    

De grote jongens 

De melkveehouder moet verduurzamen, maar wie in het dossier duikt komt er snel achter dat een belangrijke rol is weggelegd voor de ‘grote jongens’. Zuivelverwerkers en retail zullen melkveehouders een eerlijke prijs moeten betalen voor een duurzaam toekomstperspectief. We zien al diverse pogingen om grote delen van de zuivel in Nederland te verduurzamen. Zo hanteert Friesland Campina het ‘On the Way to PlanetProof’ keurmerk waarmee ze melkveehouders een meerprijs betaalt voor hun duurzaamheidsinspanningen. Albert Heijn rolt haar ‘Beter voor Koe, Boer en Natuur’ programma steeds verder uit. PLUS heeft afgelopen jaar alle 0,5 en 1 literpakken dagverse huismerk melk, karnemelk en yoghurt omgekat naar standaard biologisch. En betaalt zelf de meerprijs. Naar schatting is nu de helft van de Nederlandse zuivel (geproduceerd en geconsumeerd in Nederland) duurzaam. Dat zie je ook terug in de consumentenuitgaven: één op de vijf euro’s wordt besteed aan een product met keurmerk. Daarmee zijn we er nog niet. Zo’n 65% van de Nederlandse melkproductie wordt geëxporteerd, het is een stuk lastiger om daarvoor een eerlijke prijs uit de markt te halen.   

Nieuwe pogingen  

In Nederland zien we in toenemende mate initiatieven die op ‘radicale’ wijze proberen hun steentje bij te dragen; door in gezamenlijkheid met verschillende partijen een goed verdienmodel te realiseren waarmee de melkveehouder kan investeren in verduurzaming. Volgens de small wins theory kunnen ‘simpele’ pilots een grote beweging op gang brengen. Een mooi voorbeeld hiervan is het nieuwe initiatief Ikwileerlijkezuivel.nl. Met regionale fabrieken, lokale afzet en blockchain produceren ze straks op nieuwerwetse wijze eerlijke zuivel. Ze starten met één fabriek en ‘kopiëren’ deze vervolgens ook naar andere regio’s. Klein beginnen, groots uitpakken. 

Gezamenlijk 

Willen we het systeem veranderen dan moeten we dat samen doen. Zoeken naar mogelijkheden en acties vanuit ons gezamenlijk belang. De zuivelsector zal de komende jaren drastisch veranderen. Terwijl we bouwen aan een duurzame toekomst, moeten we niet vergeten wat we hebben opgebouwd. Een sterke, robuuste en efficiënte zuivelsector. Wereldwijd beroemd om haar topkwaliteit. Een duurzaam verdienmodel en toekomstperspectief voor de melkveehouder zijn van groot belang om dat ook de komende decennia te waarborgen. Zodat we in 2030 allemaal genieten van ‘nieuwe’ zuivel.